Inflacja – przyczyny i skutki wysokich cen w Polsce

Inflacja to zjawisko wzrostu poziomu cen dóbr i usług w danym okresie czasu, skutkujące wzrostem tego co dla społeczeństwa najważniejsze – kosztów życia. Spadek siły nabywczej waluty generuje negatywne konsekwencje dla gospodarki, takie jak zwiększenie kosztów kredytów oraz ogólne spowolnienie wzrostu gospodarczego kraju.

Czym jest stopa inflacji?

Stopa inflacji to procentowe wyrażenie zmiany poziomu cen dóbr i usług w skali roku. Wskaźnik inflacji może przyjmować różne wartości i jest uzależniony od wzrostu cen w gospodarce.

Jak jest obliczana stopa inflacji?

Stopa inflacji obliczana jest poprzez porównanie obecnego wskaźnika cen dóbr i usług w obecnym roku z wartością cen tego samego koszyka zakupowego w poprzednim roku. Wartość stopy inflacji podawana jest procentach. Poniższa formuła to ogólny wzór na obliczenie stopy inflacji.

I=\frac{x - y}{y}*100

gdzie:
x – poziom cen w danym roku
y – poziom cen w roku poprzednim

W praktyce stosuje się dwa najpopularniejsze indeksy cen. Dzięki nim określa się wartość inflacji z perspektywy konsumentów oraz producentów.

Reklama

Przyczyny inflacji

Stopa inflacji jest wrażliwa na zmiany ekonomiczne, a jej wahania są powodowane najczęściej przez:

• zmiany w podaży pieniądza – kiedy bank centralny decyduje się na wprowadzenie większej ilość pieniędzy w obieg, może to prowadzić do wyższej inflacji;
• zmiany w popycie i podaży – jeśli popyt na towary i usługi wzrasta, a podaż pozostaje stała, ceny mogą wzrosnąć;
• wahania kursu walutowego;
• politykę rządu;
• wstrząsy zewnętrzne, takie jak klęski żywiołowe lub konflikty zbrojne.

Wg raportu opublikowanego przez NBP, w styczniu 2023 r. – według wstępnych danych GUS – inflacja wzrosła do 17,2% r/r, co wynikało przede wszystkim ze wzrostu przeciętnej wysokości rachunku za energię elektryczną, cieplną oraz przywrócenia bazowych stawek VAT na produkty energetyczne do poziomów sprzed tzw. Tarczy Antyinflacyjnej. Pomimo nadal wysokiego poziomu inflacji w I kwartale 2023 r. nastąpił jej spadek do wartości 14,7%¹ r/r.

Skutki inflacji

Zmiany wartości stopy inflacji mogą powodować następujące skutki:

• spadek siły nabywczej pieniądza;
• spadek realnych dochodów konsumentów;
• spadek wartości oszczędności;
• zwiększoną ostrożność przy podejmowaniu nowych inwestycji;
• inwestowanie w dobra ze stałą lub rosnąca wartością;
• wzrost cen towarów;
• wzrost kosztów zobowiązań finansowych.

Według badań statystycznych GUS-u średnie wynagrodzenie w 2022 r. wynosiło 6346,15zł. Polski Instytut Ekonomiczny² podsumował, że w ciągu minionych kilku lat średnia wartość płacy dynamicznie wzrosła z ok. 9,5% do 12,1%. Niestety ta podwyżka nie nadąża za wysoka inflacją. W konsekwencji Polacy doświadczają największego ogólnego spadku zamożności w perspektywie ostatnich 25 lat.

Przyczyny wysokiej inflacji w Polsce w 2023 r.

Pomimo spadku inflacji, który można zaobserwować od początku tego roku, wartości stopy inflacji w Polsce jest najwyższa od początku lat 90. Obecna sytuacja jest wynikiem współdziałania wielu czynników, ale do najważniejszych z nich należą wydarzenia, które miały miejsce w ciągu ostatnich 4 lat.

1. Wybuch pandemii COVID-19 – miał znaczący wpływ na wartość inflacji w Polsce. Rządowe restrykcje i zamknięcia wielu sektorów gospodarki przyczyniły się do spadku popytu na towary i usługi, a po pandemii podaż nie nadążała za popytem m.in., z powodu przerwanych łańcuchów dostaw. Ponadto, wprowadzono różne środki wsparcia ekonomicznego, takie jak programy pomocy finansowej dla przedsiębiorstw i zasiłki dla bezrobotnych, które zostały sfinansowane długiem – NBP wykreował min. 200 mld zł w 2 miesiące skupując świeżo wyemitowane obligacje Polskiego Funduszu Rozwoju. Obligacje te faktycznie nie miały żadnego pokrycia, można więc traktować tą operację jako dodruk pustego pieniądza. Z powodu ograniczeń COVID-19 wiele firm do dziś zmaga się z trudnościami finansowymi, co doprowadziło do jeszcze większego ograniczenia inwestycji.
2. Wojna w Ukrainie – konflikt na Ukrainie spowodował znaczące zakłócenia w handlu między Polską a Ukrainą, która jest jednym z ważnych partnerów handlowych kraju. Ponadto, działani Rosji polegające na odcięciu Europy od gazu doprowadziły do skokowego wzrostu cen surowców na rynku światowym. Polska w chwili wybuchu wojny notowała rekordowy import węgla z Rosji. Co więcej większość ropy kupowana była przez PKN Orlen od Rosji. Konflikt wywołał niepewność gospodarczą i polityczną w regionie, co doprowadziło do spadku inwestycji w gospodarce.
3. Polityka monetarna i fiskalna kraju – niska stopa inwestycji w gospodarce, zwiększanie podaż pieniądza to jedne z decyzji, które wpłynęły na wysoką inflację. Do tego dochodzą regulacje cenowe w celu kontrolowania wzrostu cen, które nieefektywnie rozplanowane prowadzą do dalszej destabilizacji rynku. Równie istotna dla funkcjonowania gospodarki jest stabilność polityczna i prawna. Jeśli polityka rządu prowadzi do niepewności lub braku zaufania – jakie miały miejsce w trakcie zmian legislacyjnych dla małych i średnich firm – może to wpływać na spowolnienie inwestycji i wzrost kosztów.

Jak ochronić się przed inflacją?

Wysoka inflacja sprawia, że codzienne funkcjonowanie staje się wyzwaniem dla każdego. Wysokie ceny podstawowych produktów, wzrost kosztów kredytów i niepewność, co najbliższe miesiące, sprawiają, że warto szukać sposób na ochronę przed skutkami inflacji. Oto kilka z nich:

1. Zróżnicowane inwestowanie – dzięki inwestowaniu w różne klasy aktywów, takie jak lokaty bankowe, konta oszczędnościowe, akcje, obligacje, nieruchomości czy surowce, można zwiększyć szanse na ochronę swojego portfela przed wpływem inflacji. Zobacz także artykuł – inwestycja w złoto a inflacja w Polsce
2. Nieruchomości – inwestycja w nieruchomości może być skutecznym lub częściowo skutecznym sposobem ochrony przed inflacją, ponieważ wzrost cen nieruchomości często idzie w parze z inflacją w długim okresie czasu.
3. Dywersyfikacja dochodów – posiadając jedno źródło przychodów jest bardziej wrażliwym na inflację. Dlatego warto do swojego głównego źródła dochodu dołączyć min. jedno dodatkowe.
4. Indywidualna oszczędność – regularne oszczędzanie i budowanie rezerw finansowych jest pomocne w minimalizacji wpływu inflacji na finanse.

Inflacja to skomplikowane zjawisko ekonomiczne. W poniższym filmie Szymon Ziemba opowiada omawia temat inflacji wraz z kilkoma poradami, jak poradzić sobie w czasie wysokiej inflacji.

Rodzaje inflacji

Inflację można podzielić wg kilku kategorii, ale te podziały są tylko teoretyczne. W praktyce różne rodzaje inflacji bardzo często się przenikają i występują w tym samym czasie. Inflację można podzielić m.in. na:

• inflację popytową – występuje, gdy ogólny popyt na towary i usługi przewyższa dostępną podaż. Obserwowana jest w okresach wzrostu gospodarczego i ekspansji. Wówczas konsumenci posiadają większą siłę nabywczą i wykazują chęć inwestowania. Czynniki przyczyniające się do inflacji popytowej obejmują:
  • rosnące dochody,
  • niższe stopy procentowe,
  • łatwiejszy dostęp do kredytów lub zwiększone wydatki rządowe.

Inflacja popytowa skutkuje zmniejszeniem siły nabywczej pieniądza, spadkiem stopy oszczędności oraz wzrostem kosztów produkcji dla przedsiębiorstw.

• inflację podażową, nazywaną inflację kosztową – występuje, gdy koszty produkcji rosną, co prowadzi do wyższych cen towarów i usług. Ten rodzaj inflacji jest napędzany przez rosnące koszty zakładów (np. płace, surowce, energia) lub zmiany w przepisach. Konsekwencje inflacji kosztowej obejmują:
  • zmniejszoną siłę nabywczej,
  • zmniejszone wydatki konsumentów i przedsiębiorstw,
  • utrudniony wzrost gospodarczy.

Inflację można podzielić również w kategorii tempa wzrostu:

• pełzająca – < 5% rocznie;
• umiarkowana – 5-10% rocznie;
• galopująca – > 10% wzrost cen; może przyjmować wartości dwu lub trzycyfrowe;
• hiperinflacja – miesięczny wzrost cen > 150%.

Poza powyższymi rodzajami inflacji, najczęściej można spotkać się również z takimi pojęciami jak stagflacja, dezinflacja oraz deflacja.

Stagflacja

Stagflacja odnosi się do sytuacji gospodarczej, charakteryzującej się występowaniem:

• wyhamowania wzrostu gospodarczego;
• wysokiego bezrobocia;

Podczas stagflacji rozwój gospodarczy znacznie spowalnia, co skutkuje wysokim poziomem bezrobocia, a jednocześnie następuje znaczny wzrost ogólnego poziomu cen. Stagflacja jest konsekwencją szoku podażowego, zewnętrznych wydarzeń gospodarczych lub niedopasowaną polityką gospodarczą.

Dezinflacja

Dezinflacja następuje, gdy stopa inflacji spada, wskazując na spowolnienie ogólnego wzrostu cen w porównaniu z poprzednim okresem. Warto zauważyć, że deflacja nie jest jednoznaczna z deflacją. Pomimo ogólne wrażenia, że inflacja spada, ceny nadal rosną, ale w dużo wolniejszym tempie. Dezinflacja może wystąpić z powodu różnych czynników:

• zacieśnienia polityki pieniężnej,
• niższego popytu konsumpcyjnego,
• zwiększonej produktywności,
• obniżonych kosztów nakładów.

W krótkim okresie deflacja może zwiększyć siłę nabywczą i zaufanie konsumentów. Jednak przedłużająca się dezinflacja negatywnie wpływa na decyzje zakupowe konsumentów i inwestycje biznesowe.  

Deflacja

Deflacja to przedłużający się spadek ogólnego poziomu cen dóbr i usług w gospodarce. Deflacja może wydawać się być korzystnym zjawiskiem, ale tylko do pewnego poziomu. Z jednej strony spadające ceny mogą zwiększyć siłę nabywczą konsumentów. Może również zachęcać do oszczędzania i zniechęcać do nadmiernego zadłużania się. Z drugiej strony deflacja może zmniejszyć przychody firm i prowadzić do wyższego bezrobocia.

Opłacalność kredytu podczas wysokiej inflacji

Decyzja o tym, czy warto wziąć kredyt w okresie inflacji galopującej lub hiperinflacji, zależy od różnych czynników i indywidualnych okoliczności. Zgodnie można stwierdzić, że w czasie wysokiego poziomu inflacji umowy kredytowe stają się mniej opłacalne, ponieważ koszt rat kredytowych wzrasta.   Jednak poza ogólnymi przesłankami, warto zwrócić uwagę na aspekty, o których należy pamiętać zawsze, decydując się na kredyt.

1. Stopy procentowe NBP: Bank centralny zazwyyczaj stara się przeciwdziałać presji inflacyjnej, podnosząc stopy procentowe, tym samym prowadząc do wzrostu całkowitego kosztu kredytu. Stopy procentowe NBP przekładają się na wrost stopy procentowej WIBOR obowiązującej w umowach kredytowych.
2. Cel pożyczki: W okresie wysokiej inflacji najbezpieczniej jest inwestować w okazje lub aktywa, których wartość może tylko wzrosnąć. Należą do nich akcje, kruszce szlachetne lub nieruchomości.
3. Warunki spłaty: Ocena warunków umowy kredytowej to kwestia, która jest ważna w każdym scenariuszu ekonomicznym. Harmonogram spłat powinien być zgodny z możliwościami spłaty zobowiązania przy uwzględnieniu poziomu inflacja, powodującej spadek siły nabywczej.

Oczywiście, należy również zastanowić się nad prognozami przyszłej inflacji. Jeśli istnieją oznaki, że inflacja może spaść lub ustabilizować się w najbliższej przyszłości. Przewidywany spadek inflacji może prowadzić do niższych stóp procentowych, a zatem spadku rat i całkowitego kosztu kredytu w czasie jeśli kredyt ma zmienną stopę oprocentowania. Dla osób zamierzających zaciągnąć kredyty polecamy bezpłatne konsultacje kredytowe Rekina Finansów w celu analizy bieżącej i przyszłej zdolności kredytowej.

Zalety i wady inflacji

Zalety inflacji:

• Niska inflacja stymuluje wzrost gospodarczy
• Zmniejsza rzeczywiste obciążenie długiem
• Zapewnia elastyczność polityki pieniężnej

Wady inflacji:

• Zmniejsza siłę nabywczą
• Niepewność i zakłócenia gospodarcze
• Redystrybucja dochodów
• Wzrost kosztów produkcji
• Konkurencyjność międzynarodowa

Kiedy inflacja jest optymalna?

Inflacja jest postrzegana pozytywnie lub negatywnie, w zależności od tempa jej zmian i skutków dla gospodarki kraju. Z jednej strony może stymulować wzrost gospodarczy poprzez:

• zwiększenie konsumpcji,
• zmniejszenie ciężaru zadłużenia poprzez erozję jego realnej wartości,
• utrzymanie elastyczność w zakresie dostosowań polityki pieniężnej.

Z drugiej strony inflacja:

• zmniejsza siłę nabywczą,
• powoduje niepewność i zakłócenia gospodarcze,
• prowadzi do redystrybucji dochodów,
• zwiększa koszty produkcji,
• ogranicza międzynarodową konkurencyjność.

Oczywiste jest, że zarówno zbyt wysoki i za niski poziom inflacji ma niekorzystny wpływ na stan gospodarczy kraju. Według opinii ekspertów ekonomii – optymalna stopa inflacji odpowiada wartościom przyjmowanym w okresie deflacji oraz umiarkowanej inflacji. Wówczas państwo ma szanse na uzyskanie stabilnego i korzystnego tempa długoterminowego rozwoju gospodarczego³.

Co Polacy wiedzą o inflacji?

Parę lat temu przeprowadziliśmy sondę uliczną w dużym mieście wojewódzkim. Co trzecia osoba odmawiała udzielenia odpowiedzi, natomiast resztę wypowiedzi dających obraz stanu wiedzy mieszkańców dużego miasta w Polsce zobaczysz w poniższym filmie.