Wysoka inflacja jak i stagflacja to bardzo niebezpieczne zjawiska dla gospodarek, które zazwyczaj prowadzą do zubożenia społeczeństw. Gospodarki zazwyczaj rosną, a w takich sytuacjach niski poziom inflacji – czyli delikatnie rosnące ceny – jest uważany za zdrowy przez ekonomistów. Uważa się, że pewna inflacja pobudza wzrost gospodarczy, dlatego wiele banków centralnych i rządów stara się zarządzać polityką pieniężną w taki sposób, aby osiągnąć długoterminową stopę inflacji na poziomie około 2% rocznie. Jednak czasami, choć rzadko, inflacja występuje, gdy wzrost gospodarczy utknął w martwym punkcie lub nawet się odwrócił. To rzadkie zjawisko nazywa się stagflacją, która zawsze jest szkodliwa. Stagflacja może stwarzać poważne problemy gospodarcze i jest trudna do przezwyciężenia.
Co to jest Inflacja?
Inflacja to po prostu wzrost cen w całej gospodarce. W Stanach Zjednoczonych inflacja jest zazwyczaj mierzona przez Indeks Cen Konsumenta (Consumer Price Index, CPI) podawany przez Główny Urząd statystyczny (GUS), jako główny wskaźnik inflacji. Porównuje on zmiany cen towarów i usług w ujęciu rocznym „koszyka” produktów ważonych według ich znaczenia dla gospodarki. Ponieważ cena jednego produktu może wzrosnąć z powodu przyczyn niewynikających z inflacji, takich jak krótkotrwały niedobór dostaw w danej branży, analiza takiego szerokiego koszyka towarów daje rozszerzony obraz cen we wszystkich branżach gospodarki. Cena chleba może gwałtownie wzrosnąć z powodu warunków klimatycznych, ale jeśli cena innych towarów pozostaje taka sama, chleb ma niewielki wpływ na koszyk, a ogólny poziom inflacji pozostaje niski. Inflacja przekraczająca 50% uważana jest za hiperinflację, co zazwyczaj wymaga poważnej reformy walutowej, aby ją naprawić.
Inflacja ma wiele potencjalnych przyczyn, które zazwyczaj można podzielić na jedną z trzech kategorii: popytową, podażową lub wbudowaną. Inflacja popytowa występuje, gdy popyt rośnie w wyniku zwiększenia podaży pieniądza, zwykle na skutek spadających stóp procentowych, większego wydatkowania rządu lub cięć podatków. Inflację popytową można ograniczyć, jeśli firmy zwiększają produkcję, aby sprostać zwiększonemu popytowi, stabilizując w ten sposób ceny. Jednak jeśli gospodarka jest „przegrzana” i działa blisko pełnej wydajności, ceny mogą nadal rosnąć, aż do momentu, kiedy stopy procentowe lub podatki wzrosną, co zwykle prowadzi do zmniejszenia wydatków konsumentów i popytu.
Inflacja kosztów występuje, gdy podaż spada z powodu wzrostu kosztów produkcji. Koszty te mogą wzrosnąć z powodu wyższych płac lub wyższych cen surowców. Dla wielu towarów wyższe ceny powodują spadek popytu, więc inflacja kosztów często szybko znika, gdy rynek naturalnie osiąga nową równowagę. Ale dla towarów o stosunkowo małym popycie, takich jak benzyna, inflacja cenowa może nadal rosnąć. Oznacza to, że ludzie i firmy mają mniej do wydania w reszcie gospodarki, co może spowodować recesję gospodarczą, prowadzącą do wzrostu bezrobocia i upadku przedsiębiorstw, które nie podjęły działań w celu przetrwania recesji.
Inflacja wbudowana jest synonimem „spirali płacowej i cenowej”. Oczekiwania leżą u podstaw inflacji wbudowanej – ludzie i firmy oczekują wysokiej inflacji, a te oczekiwania wpływają na ich zachowanie. W spirali płacowej wzrost płac następuje bez równoczesnego wzrostu wydajności, zmuszając firmy do podnoszenia cen. Pracownicy żądają wyższych płac, aby pokryć rosnące koszty, co tworzy pozytywną pętlę sprzężenia zwrotnego. Inflacja wbudowana może być trudniejsza do spowolnienia niż inne rodzaje inflacji i uważa się ją za bardziej niebezpieczną, ponieważ może prowadzić do hiperinflacji, jeśli spirala wymknie się spod kontroli. Może również prowadzić do wzrostu bezrobocia.
Co to jest Stagflacja?
Stagflacja, jak sama nazwa wskazuje, łączy w sobie „stagnację” i „inflację” – i oznacza dokładnie to. Stagflacja ma miejsce, gdy ceny rosną, ale ogólna gospodarka jest w stagnacji lub, co gorsza, się kurczy. Okresy stagflacji charakteryzują się niskim, zerowym lub negatywnym wzrostem, mierzonym wskaźnikiem PKB, który Stany Zjednoczone doświadczyły w połowie lat 70-tych. W latach 70-tych rządy wprowadziły politykę, która stworzyła prawie pełne zatrudnienie i silny wzrost, ale szok na rynku ropy w 1973 roku doprowadził do podwójnych cyfr inflacji, a wysoka cena ropy naftowej przetoczyła się przez gospodarkę USA, prowadząc do głębokiej recesji. Stagflacja wywołuje cierpienie dla konsumentów, ponieważ rosnące ceny oznaczają, że ich pieniądze kupują coraz mniej, ale wysokie bezrobocie oznacza, że ich zarobki nie mogą wzrosnąć. W rezultacie koszty utrzymania rosną, często prowadząc do wyczerpania oszczędności.
Stagflację wywołuje jedno lub oba z dwóch czynników: szok podaży i/lub błędne polityki gospodarcze. Szok podaży występuje, gdy cena powszechnie stosowanej towarów, takich jak ropa, gwałtownie rośnie, zwiększając koszty. W latach 70. kryzys energetyczny i embargo na ropę spowodowały wzrost cen ropy, podnosząc koszty w całej gospodarce. Gdy ceny rosną, firmy często obniżają płace lub redukują zatrudnienie, a następnie przerzucają wyższe ceny na klientów. Często te efekty inflacyjne stabilizują się, a ceny wracają do poziomów sprzed szoku podaży. Jednak te efekty mogą trwać miesiące lub lata, zanim wrócą do poziomów sprzed szoku.
Stagflację może również wywołać polityka pieniężna i fiskalna rządów lub banków centralnych, która jest niewłaściwie dostosowana do bieżących warunków gospodarczych. Gwałtowny wzrost kosztów dla przedsiębiorstw, na przykład z powodu dużego podatku, może spowodować wzrost cen bez towarzyszącego mu wzrostu produktywności lub produkcji, zwłaszcza jeśli gospodarka działa blisko swojej pojemności. Ponadto, jeśli stopy procentowe są utrzymywane zbyt nisko przez zbyt długi okres, podaż może nie nadążać za wzrostem popytu spowodowanym „tanią” gotówką, a ceny mogą nadal rosnąć, nawet jeśli produkcja gospodarcza utknęła w martwym punkcie.
Inflacja kontra Stagflacja
Ponieważ stagflacja to konkretny rodzaj inflacji, trudno jest określić punkt, w którym inflacja staje się stagflacją. Stagflacja zawsze idzie w parze z inflacją, ale inflacja może wystąpić, i zazwyczaj występuje, bez stagflacji. Oba te zjawiska mają rosnące ceny i, jeśli pozostawione bez kontroli, mogą zaszkodzić gospodarce. Jednak stagflacja niesie ze sobą głębsze problemy i może potencjalnie wyrządzić większe szkody gospodarce, a jej naprawa jest trudniejsza.
Sposób, w jaki zachowuje się zatrudnienie podczas inflacji i stagflacji, stanowi istotną różnicę między tymi dwoma zjawiskami – i jest to istotny, charakterystyczny znak, który wskazuje, kiedy inflacja przechodzi w stagflację. Słynna krzywa Phillipsa ekonomisty A.W. Phillipsa przedstawia odwrotną zależność między stopą inflacji a stopą bezrobocia – gdy jedno rośnie, drugie maleje. Jednak podczas stagflacji lat 70-tych gospodarka USA doświadczyła jednocześnie wysokiej inflacji i wysokiego bezrobocia. Wysoka inflacja wynikała ze szoku podaży ropy naftowej, który spowodował również recesję, choć recesja i stagflacja to nie to samo. W okresie stagflacji problemy związane z inflacją i bezrobociem występowały jednocześnie.
Wyjście ze stagflacji jest także bardziej skomplikowane niż pozbycie się inflacji, chociaż firmy mają szansę pokonać stagflację indywidualnie. Działania polityczne zmniejszające inflację, takie jak podwyższenie stóp procentowych, mają tendencję do obniżania wzrostu gospodarczego. Dlatego, gdy wysoka inflacja i słaby wzrost występują jednocześnie, stanowi to wyzwanie dla decydentów, ponieważ prawie wszystko, co robią, pogarsza jedno z tych zjawisk. Walka ze stagflacją kiedy już do niej doprowadzono jest bardzo trudna i oznacza wysokie koszty społeczne.
Tabela poniżej przedstawia główne różnice między inflacją a stagflacją:
Główne różnice między inflacją a stagflacją
| Kategoria | Inflacja | Stagflacja |
|---|---|---|
| Definicja | Inflacja występuje, gdy ceny rosną w całej gospodarce. Często opisuje się ją jako „zbyt dużo pieniędzy goni zbyt mało towarów”, i zazwyczaj występuje w okresach wzrostu gospodarczego. | Stagflacja to okres szybkiego wzrostu cen, ale jednocześnie niskiego lub ujemnego wzrostu gospodarczego i wysokiego bezrobocia. Inflacja często przewyższa wzrost. |
| Potencjalne przyczyny | Inflacja może być spowodowana wzrostem popytu ogólnego lub rosnącymi kosztami produkcji, które skutkują spadkiem podaży. „Spirala płacowo-cenowa” może również spowodować inflację. | Dwa najczęstsze przyczyny stagflacji to wstrząsy podaży towarów, takie jak ropa, które wpływają na całą gospodarkę, i nieodpowiednia polityka pieniężna i/lub fiskalna. |
| Częstotliwość | Inflacja jest powszechna i może być oznaką zdrowej gospodarki. W USA dodatnia inflacja występowała we wszystkich latach od 1940 roku, z wyjątkiem trzech. | Stagflacja jest rzadka. Ostatni okres stagflacyjny w USA miał miejsce w latach 70-tych, w Polsce obecnie od 2023 roku. |
| Czas trwania | Inflacja jest mierzona w skali roku i różni się. Długotrwałe okresy inflacji powyżej 5% nie są częste w nowoczesnej gospodarce USA, ale ostatnio występowały od 1973 roku do 1982 roku. | Stagflacja jest często długotrwała. Stagflacja w USA lat 70-tych, którą niektórzy ekonomiści uważają za rozpoczętą w latach 60-tych, nie zakończyła się aż do początku lat 80-tych. |
| Wpływ na PKB | Inflacja zwykle prowadzi do krótkotrwałego wzrostu PKB, ponieważ konsumenci często wydają więcej, gdy obawiają się, że ceny wzrosną w przyszłości. Długotrwała wysoka inflacja może spowodować spadek PKB, ponieważ wysokie ceny mogą wypierać klientów i inwestorów. | Wzrost PKB jest zwykle niski lub ujemny w okresach stagflacji. |
| Wpływa na Kredyt |
Koszty kredytu rosną wraz ze wzrostem stóp procentowych. Opłacalność kredytu w warunkach inflacji wymaga dokładniejszej analizy. | Koszty kredytu rosną wraz ze wzrostem stóp procentowych |
| Zatrudnienie | Inflacja i bezrobocie zazwyczaj mają odwrotny związek, co pokazuje krzywa Phillipsa. Wysoka inflacja zwykle występuje obok niskiego bezrobocia i vice versa. | W okresach stagflacji występuje rosnące lub wysokie bezrobocie, razem z wysoką inflacją. Stopa bezrobocia w USA wynosiła ponad 7% przez większość dekady między 1974 a 1986 rokiem. |
| Wyjście | Okresy wysokiej inflacji mogą zakończyć się, gdy podaż pieniądza i popyt konsumentów zostaną ograniczone za pomocą polityki pieniężnych, takich jak wyższe stopy procentowe, wyższe podatki i ograniczenie wydatków rządowych. Naprawa zepsutej łańcucha dostaw może również zahamować inflację. | Pozbywanie się stagflacji może być długie i trudne, ponieważ inwestowanie w wzrost gospodarczy może potęgować inflację, a podnoszenie stóp procentowych w celu obniżenia inflacji zwykle prowadzi do wolniejszego wzrostu gospodarczego. |
Podsumowanie
Niska inflacja jest zazwyczaj oznaką zdrowej gospodarki, ponieważ może stymulować inwestycje i wzrost oraz utrzymywać niskie stopy procentowe. Jednak zbyt duża inflacja może stwarzać problemy dla firm i konsumentów, ponieważ gospodarka przegrzewa się, a standardy życia spadają wraz ze wzrostem cen. Kiedy dojdzie do niskiego lub ujemnego wzrostu w połączeniu z wysoką inflacją, rodzi się stagflacja. Okresy stagflacji są rzadkie i łączą w sobie wysoką inflację i wysokie bezrobocie, które zazwyczaj nie występują razem. Stagflacja może wyczerpywać oszczędności ludzi i pieniądze firm oraz prowadzić do utrwalonych problemów gospodarczych, które są trudne do przezwyciężenia. Rządy i banki centralne obserwują znaki ostrzegawcze stagflacji, aby zapobiec jej umocnieniu.
