29 grudnia 2017 roku na łamach Rekina Finansów informowaliśmy o nałożeniu kary w kwocie prawie 136 mln zł przez UOKiK na niemiecko-austriacki kartel 3-ch firm produkujących płyty drewnopochodne: Kronospan, Pfleiderer(obecnie Woodeco) oraz Swiss Krono. Największa kara wynosząca 100 mln zł przypadła Kronospanowi, największemu producentowi płyt drewnopochodnych na świecie. W kwietniu 2023 roku Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK) zakończył trwające prawie 6 lat postępowanie w sprawie zmowy cenowej na rynku płyt drewnopochodnych. W grudniu 2024 Sąd apelacyjny podtrzymał decyzję UOKiK, tym samym kary dla uczestników kartelu stały się wymagalne w 2025 roku. Przypomnijmy, że prawomocna decyzja sądu o utrzymaniu kar na producentów dotyczyła zmowy cenowej producentów w latach 2008-2011. Jakie dokładnie działania podjęły te firmy? Jakie są konsekwencje tej sytuacji dla rynku oraz dla konsumentów? Czy nałożenie kart przez UOKiK przywróciło zdrową konkurencję na rynku?
Dlaczego doszło do zmowy cenowej?
W kartelu brały udział 3 firmy, z czego dwie Swiss Krono i Kronospan należą do tej samej rodziny austriackich miliarderów Kaindl. Najmniejszy w tym kartelu Swiss Krono uniknął kary dzięki współpracy z Urzędem Ochrony Konkurencji i Konsumentów, zrzucając winę na Pfleiderer i firmę dalszej rodziny Kaindl’ów – Kronospan. Nie najlepsze stosunki pomiędzy spadkobiercami założyciela grupy Krono utrzymywały się latami czego efektem jest to, że sprawa w ogóle ujrzała światło dzienne. W kwietniu 2012 roku Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK) wszczął postępowanie antymonopolowe dotyczące zmowy cenowej na rynku płyt drewnopochodnych, obejmującej lata 2008–2011. Postępowanie objęło pięć spółek należących do trzech grup kapitałowych:
- Pfleiderer Grajewo S.A.
- Pfleiderer Prospan S.A. (obecnie Woodeco Wieruszów sp. z o.o.)
- Kronospan Szczecinek Sp. z o.o.
- Kronospan Mielec Sp. z o.o.
- Kronopol Sp. z o.o. (obecnie Swiss Krono sp. z o.o.)
UOKiK zarzucił tym przedsiębiorstwom, że w okresie od początku 2008 roku do września 2011 roku wspólnie ustalały ceny płyt wiórowych i pilśniowych oraz wymieniały się poufnymi informacjami dotyczącymi cen, terminów podwyżek i wielkości sprzedaży do kluczowych klientów. Takie działania miały negatywny wpływ na konkurencję na rynku, prowadząc do potencjalnie wyższych cen dla odbiorców, zwłaszcza w branży meblarskiej, która generuje znaczący udział w polskim PKB. W grudniu 2017 roku, po zakończeniu postępowania, UOKiK nałożył na uczestników zmowy kary finansowe o łącznej wysokości blisko 136 mln zł:
- Kronospan Szczecinek Sp. z o.o. – 60 690 248,87 zł
- Kronospan Mielec Sp. z o.o. – 39 308 643,05 zł
- Pfleiderer Prospan S.A. – 19 804 706,50 zł
- Pfleiderer Grajewo S.A. – 15 957 741,83 zł
Kronopol Sp. z o.o. uniknął kary, korzystając z programu łagodzenia kar „leniency”, jako pierwszy dostarczając dowody na istnienie zmowy. Ukarane spółki nie zgodziły się z decyzją UOKiK i złożyły odwołania. Kronospan złożył odwołanie od decyzji UOKiK, argumentując, że kary są nieproporcjonalnie wysokie i mogą wpłynąć na stabilność działalności firmy. Z kolei Pfleiderer, choć nie odrzucał konieczności zapłaty, wskazał na potrzebę gruntownego przeanalizowania zasadności i sposobu obliczania kar. Odwołania zostały odrzucone przez Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Następnie, 12 grudnia 2024 roku, Sąd Apelacyjny również oddalił apelacje spółek, co uczyniło decyzję prawomocną i zobowiązało przedsiębiorstwa do zapłaty nałożonych kar. Warto zauważyć, że w wyniku działań prowadzonych w tej sprawie, UOKiK wykrył również inne naruszenia prawa konkurencji. W 2012 roku Kronopol Sp. z o.o. został ukarany grzywną w wysokości ponad 13,7 mln zł za ustalanie z autoryzowanymi przedstawicielami oraz hurtowniami minimalnych hurtowych cen odsprzedaży swoich produktów. W 2015 roku Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów obniżył tę karę do 654 tys. zł. Obecnie, po uprawomocnieniu się decyzji, ukarane spółki są zobowiązane do uiszczenia nałożonych kar finansowych.
Wysokość kar i ich uzasadnienie
UOKiK nałożył na wymienione firmy łącznie ponad 135 milionów złotych kar. Poszczególne kwoty kar przedstawiają się następująco:
| Firma | Wysokość kary (PLN) |
|---|---|
| Kronospan Szczecinek | 60 690 248,87 |
| Kronospan Mielec | 39 308 643,05 |
| Pfleiderer Group Wrocław | 15 957 741,83 |
| Pfleiderer Wieruszów | 19 804 706,50 |
Wysokość kar została określona na podstawie obrotów przedsiębiorstw oraz skali wpływu zmowy na rynek. UOKiK zaznaczył, że kary te mają pełnić zarówno funkcję represyjną, jak i prewencyjną, zniechęcając inne firmy do podobnych działań w przyszłości.
Dla kontekstu, w 2023 roku przychody netto ze sprzedaży spółki Kronospan Polska wyniosły 3,58 miliarda złotych, a zysk netto osiągnął 216 milionów złotych. Należy jednak pamiętać, że te dane pochodzą z okresu znacznie późniejszego niż lata objęte zmową cenową, więc bezpośrednie porównanie nie jest możliwe. Kara jednak nie wydaje się być dotkliwa bo 100 mln zł kar nałożonych na Kronopsan to mniej niż połowa ich zysku netto w 2023 roku.
Komentarze Kronospan i Woodeco (dawniej Pfleiderer)
Zarówno Kronospan, jak i Pfleiderer odniosły się do decyzji UOKiK, ale ich stanowiska znacząco się różniły.
- Kronospan Szczecinek i Mielec: Firma ta argumentowała, że nałożone kary są niewspółmiernie wysokie, zwłaszcza w kontekście aktualnych wyzwań branżowych, takich jak wzrost cen surowców i kosztów energii. Kronospan oświadczył, że odwoła się od decyzji, twierdząc, iż nałożone sankcje zagrażają stabilności finansowej przedsiębiorstwa.
- Pfleiderer Group: Pfleiderer z kolei przyznał, że decyzja UOKiK jest rozczarowująca, ale nie zaprzeczył wprost stawianym zarzutom. Wskazał, że firma podejmie działania mające na celu poprawę swojej polityki wewnętrznej i zapewnienie, że podobne sytuacje nie powtórzą się w przyszłości. Pfleiderer zapowiedział także wprowadzenie bardziej rygorystycznych mechanizmów compliance, aby uniknąć jakichkolwiek wątpliwości co do uczciwości swoich działań.
Skutki dla rynku i konsumentów
Zmowy cenowe mają negatywny wpływ nie tylko na konkurencję, ale także na końcowych odbiorców produktów. W przypadku płyt drewnopochodnych skutki odczuli przede wszystkim producenci mebli oraz konsumenci indywidualni, którzy musieli płacić wyższe ceny za produkty wykorzystywane w budownictwie i wykończeniach wnętrz. Ponadto, wyższe koszty surowców mogły wpływać na ograniczenie innowacyjności w branży, ponieważ producenci byli zmuszeni przeznaczać więcej środków na zakup materiałów, a mniej na rozwój nowych technologii i produktów.
Konsumenci dotychczas nie otrzymali żadnych odszkodowań. Cała kwota po zapłacie kar przez producentów trafi do budżetu Państwa.
Czy kara UOKiK zwiększy konkurencyjność na rynku płyt drewnopochodnych?
W trakcie mojej kariery zawodowej współpracowałem z niemal wszystkimi największymi zakładami produkcyjnymi Kronospanu w Polsce — w Szczecinku, Mielcu oraz Strzelcach Opolskich, a także z zakładem na Białorusi. Kronospan to niekwestionowany lider w produkcji płyt drewnopochodnych w Europie Środkowo-Wschodniej, posiadający dominującą pozycję rynkową i wywierający znaczący wpływ na kształtowanie polityki cenowej w branży. W Polsce jego jedynym realnym konkurentem pozostaje Woodeco (dawniej Pfleiderer).
Przewaga technologiczna Kronospanu nad Pfleidererem jest wyraźna i przekłada się bezpośrednio na niższy koszt produkcji jednego metra sześciennego płyty. Zakłady Kronospanu operują na nowoczesnych liniach technologicznych, które dodatkowo zostały zoptymalizowane przez zespół polskich inżynierów, od lat związanych z firmą. Ich innowacyjne rozwiązania technologiczne, poparte wieloletnim doświadczeniem, stanowią istotną wartość dodaną dla procesów produkcyjnych.
Kolejnym kluczowym elementem przewagi konkurencyjnej Kronospanu jest silnie zintegrowany łańcuch dostaw. Przykładowo, firma Kronochem — należąca do grupy Kronospan — produkuje kleje przeznaczone wyłącznie dla własnych zakładów i dostarcza je rurociągami bezpośrednio na linie produkcyjne. Dla porównania, choć Pfleiderer posiada własny zakład produkcji kleju, jest on znacznie oddalony od zakładów produkcji płyt, a firma zmuszona jest również do korzystania z usług zewnętrznych dostawców. Ogranicza to kontrolę nad stabilnością parametrów chemicznych stosowanych klejów melaminowo-mocznikowych i mocznikowych, co ma bezpośredni wpływ na jakość i konkurencyjność produktu końcowego.
Kronospan posiada także istotne atuty logistyczne. Przykładem może być własny port przeładunkowy w Szczecinie oraz bezpośrednie połączenia kolejowe z zakładami produkcyjnymi, co umożliwia optymalizację kosztów transportu i zwiększenie efektywności operacyjnej.
Efekt skali oraz integracja operacyjna pozwalają Kronospanowi skutecznie wypierać konkurencję — w szczególności niemiecką grupę Pfleiderer — z polskiego rynku we wszystkich aspektach działalności, od produkcji, przez logistykę, po zaopatrzenie. Doskonałym tego przykładem jest polityka zakupowa w zakresie surowca drzewnego. Kronospan, jako największy odbiorca drewna od Lasów Państwowych, posiada zagwarantowane ilości surowca w oparciu o indywidualne kontrakty roczne. Dodatkowo firma aktywnie uczestniczy w aukcjach Lasów Państwowych oraz importuje drewno i skupuje zrębki i zrzyny od lokalnych tartaków. Polityka cenowa Kronospanu w tym zakresie ma znaczący wpływ na ceny surowca dla całej branży.
Latem 2013 roku ceny drewna osiągnęły historyczne minimum. Kronospan oferował wówczas tartakom bardzo niskie stawki za zrębki, zrzyny oraz drewno średniowymiarowe, co doprowadziło wielu z nich do poważnych problemów finansowych. W tym czasie zarówno Kronospan, jak i Pfleiderer odnotowali istotny wzrost rentowności swoich produktów, co znalazło odzwierciedlenie w dynamicznym wzroście wartości akcji Pfleiderera. Jednak już pod koniec roku zaczęło brakować drewna iglastego, co spowodowało gwałtowny wzrost cen rynkowych.
W ciągu zaledwie dwóch tygodni udało mi się pozyskać dla Kronospanu surowiec drzewny o wartości kilkunastu milionów złotych podczas aukcji organizowanych przez Lasy Państwowe. Oczywistym było, że strategia zakupowa musiała uwzględniać również sytuację rynkową wokół zakładów Pfleiderera, tak aby ograniczyć ich możliwości konkurencyjne. Już wtedy było dla mnie jasne, że notowania Pfleiderera wkrótce zaczną spadać — co zresztą się potwierdziło. Tę zależność dostrzegał każdy, kto uważnie obserwował wyniki aukcji drewna.
Kary nałożone na Kronospan z pewnością nie wpłyną wystarczająco znacząco na wzrost konkurencyjności na rynku. Wejście na rynek nowych graczy w Polsce jest praktycznie niemożliwe ze względu na kapitałochłonność, dostęp do taniego finansowania EBOR, ograniczony dostęp do surowca, przewagę technologiczną i logistyczną Kronospanu.
W wielu innych branżach można obserwować oligopole i potencjalnezmowy cenowe. Jedną z takich branż, która budzi żywe zainteresowanie jest obecnie potencjalna zmowa cenowa w branży deweloperskiej.
