Danina solidarnościowa została wprowadzona w 2018 roku jako forma wsparcia osób z niepełnosprawnościami przez rząd Mateusza Morawiedckiego (PiS) w zaledwie 3 tygodnie od pojawienia się projektu. Danina solidarnościowa stanowi dodatkowy podatek nakładany na osoby o najwyższych dochodach, co wzbudziło wiele kontrowersji i wywołało szeroką debatę publiczną. W niniejszym artykule omówimy historię tego podatku, szczegółowe przepisy oraz jego wpływ na społeczeństwo i gospodarkę.
Historia wprowadzenia daniny solidarnościowej
Danina solidarnościowa została wprowadzona w zaledwie ok 3 tygodnie w Polsce ustawą z dnia 23 października 2018 roku o Solidarnościowym Funduszu Wsparcia Osób Niepełnosprawnych (Dz.U. 2018 poz. 2192). Fundusz ten miał na celu poprawę sytuacji życiowej i społecznej osób z niepełnosprawnościami oraz ich opiekunów.
Genezą wprowadzenia daniny solidarnościowej były protesty środowisk osób z niepełnosprawnościami, które odbywały się w Sejmie wiosną 2018 roku. Protestujący domagali się poprawy sytuacji materialnej tej grupy społecznej, a także wprowadzenia nowych form wsparcia finansowego. W odpowiedzi rząd Mateusza Morawieckiego zaproponował powołanie Solidarnościowego Funduszu Wsparcia Osób Niepełnosprawnych, finansowanego m.in. z nowego podatku nakładanego na „najbogatszych” czyli polskich rezydentów podatkowych (osoby fizyczne, PIT) odprowadzających największe kwoty podatku dochodowego do budżetu Państwa.
Podstawa prawna i przepisy dotyczące daniny solidarnościowej
Podstawowe przepisy dotyczące daniny solidarnościowej znajdują się w rozdziale 2a ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. 1991 nr 80 poz. 350, z późn. zm.), a także w ustawie z dnia 23 października 2018 r. o Solidarnościowym Funduszu Wsparcia Osób Niepełnosprawnych.
Szczegóły daniny solidarnościowej
Suma dochodów, w tym:
- Dochody opodatkowane skalą podatkową (17% i 32%),
- Dochody z działalności gospodarczej opodatkowane podatkiem liniowym (19%),
- Dochody z kapitałów pieniężnych (np. dywidendy),
- Dochody osiągnięte za granicą, jeżeli podlegają opodatkowaniu w Polsce.
Dochody zgłaszane w następujących PIT-ach:
- PIT-36 (dochody opodatkowane skalą podatkową),
- PIT-36L (dochody z działalności gospodarczej opodatkowane liniowo),
- PIT-38 (dochody z kapitałów pieniężnych),
- PIT-40A (dochody z emerytur i rent, jeśli podlegają odpowiedniemu opodatkowaniu).
Skutki wprowadzenia daniny solidarnościowej
Bilans wprowadzanie daniny solidarnościowej dla polskiej gospodarki jest niewiadomą ponieważ Ministerstwo nie prezentuje nawet szacunków. Istnieją przesłanki, że bilans jest ujemny ponieważ wielu Polaków a także obcokrajowcy wynieśli się z Polski do innych krajów np. do Rumunii i ograniczyli inwestycje, a ich pieniądze zasilają rynek kapitałowy za granicą. Długoterminowe straty gospodarki mogą być wyższe niż przychody budżetowe z tytułu daniny solidarnościowej. Pytanie czy przekierowanie środków z innych programów socjalnych nie byłoby bardziej efektywne jest pytaniem retorycznym.
Wpływ społeczny
Wprowadzenie daniny solidarnościowej miało pozytywny wydźwięk wśród środowisk walczących o prawa osób z niepełnosprawnościami. Fundusz, który zasilają środki z tego podatku, umożliwił realizację licznych programów wsparcia. Dzięki temu poprawiła się dostępność do usług rehabilitacyjnych, sprzętu medycznego oraz wsparcia dla opiekunów.
Wpływy z daniny solidarnościowej w Polsce
Według danych Ministerstwa Finansów, w pierwszym roku obowiązywania daniny solidarnościowej, wpływy do budżetu wyniosły ponad 1,15 miliarda złotych. Środki te pozwoliły na realizację kluczowych projektów wspierających osoby z niepełnosprawnościami.
Dane dotyczące wpływów z daniny solidarnościowej w Polsce prezentują się następująco (dane szacunkowe i publikowane przez Ministerstwo Finansów):
| Rok | Wpływy z daniny solidarnościowej (mln zł) |
|---|---|
| 2019 | 1 150 |
| 2020 | 1 300 |
| 2021 | 1 450 |
| 2022 | 1 600 |
| 2023 | 1 750 |
Wpływy rosną stopniowo, co jest wynikiem zarówno wzrostu liczby osób osiągających wysokie dochody, jak i wzrostu samego dochodu w tej grupie podatników. Szacuje się, że obecnie w Polsce daninę solidarnościową płaci około 40 000 osób fizycznych. W roku 2019, gdy po raz pierwszy wprowadzono ten podatek, Ministerstwo Finansów podało, że daninę zapłaciło około 27 600 osób.
Wysokość dochodów budżetowych z tytułu daniny solidarnościowej wzrosła w latach 2019-2023 o 34% podczas gdy ilość podatników o ok. 44%.
Odpływ przedsiębiorców i majątków z Polski po wprowadzeniu daniny solidarnościowej
Jednym z głównych argumentów krytyków wprowadzenia daniny solidarnościowej był potencjalny odpływ kapitału i przedsiębiorców z Polski. Rzeczywiście, wprowadzenie dodatkowego podatku może wpływać na decyzje migracyjne najbogatszych obywateli. Zjawisko to jest znane w literaturze ekonomicznej jako „exodus podatkowy” i ma swoje odzwierciedlenie w statystykach. Przykłady Polaków, którzy postanowili budować swoje firmy za granicą opisywaliśmy na łamach Rekina Finansów.
Skala odpływu przedsiębiorców
- Zmiana rezydencji podatkowej: Wielu przedsiębiorców decyduje się na przeniesienie rezydencji podatkowej do krajów oferujących niższe podatki, takich jak:
- Czechy (stawka liniowa 15%),
- Cypr (niskie opodatkowanie dochodów pasywnych),
- Monako (brak podatku dochodowego).
- Statystyki rejestracji firm za granicą: Dane GUS wskazują, że liczba firm rejestrujących swoją działalność za granicą wzrosła po wprowadzeniu daniny solidarnościowej. W szczególności popularne są Czechy i Słowacja.
Przenoszenie majątku
Niektórzy podatnicy, zamiast zmieniać rezydencję podatkową, decydują się na transfer majątku za granicę. Najczęściej są to inwestycje w nieruchomości, fundusze inwestycyjne czy zagraniczne konta bankowe.
Długoterminowe skutki
Wprowadzenie daniny solidarnościowej mogło przyczynić się do odpływu części kapitału z Polski, ale skala tego zjawiska nie jest znana ale krótkoterminowo nie na tyle duża, aby znacząco wpłynęła na gospodarkę. Można przypuszczać, że klauzula unikania opodatkowania pomagają ograniczać sztuczne próby zmiany rezydencji podatkowej wśród podatników, którym trudno jest zmienić rezydencje podatkową ze względu na typ pracy np. piłkarzom polskich klubów piłkarskich.
Krytyka i kontrowersje
Krytycy daniny solidarnościowej zwracają uwagę na kilka problemów:
- Podwójne opodatkowanie: Danina solidarnościowa jest dodatkowym obciążeniem dla osób już płacących wysoki podatek dochodowy.
- Demotywująca progresja podatkowa: Stawka 4% jest stała, co sprawia, że osoby o dochodach powyżej 1 miliona złotych mają niższa motywację aby pracować więcej.
- Ograniczona skuteczność: Niektórzy eksperci uważają, że wpływy z daniny nie są wystarczające, aby w pełni rozwiązać problemy osób z niepełnosprawnościami.
Danina solidarnościowa w innych krajach
Wprowadzenie podatku solidarnościowego w Polsce nie jest odosobnionym przypadkiem. Wiele państw na świecie wprowadza dodatkowe obciążenia podatkowe dla najbogatszych, aby zredukować nierówności społeczne i wspierać grupy wymagające szczególnego wsparcia. Poniżej przedstawiam bardziej szczegółowe porównanie:
Francja
Francja od lat stosuje system progresywny opodatkowania dochodów, a dodatkowo w przeszłości obowiązywał tam podatek od majątku, tzw. Impôt de solidarité sur la fortune (ISF). Ten podatek dotyczył osób posiadających majątek przekraczający 1,3 mln euro. Dochody z niego przeznaczane były na cele społeczne. W 2018 roku ISF został zastąpiony podatkiem od nieruchomości luksusowych (Impôt sur la fortune immobilière – IFI), co miało zmniejszyć odpływ kapitału z Francji. Warto zauważyć, że Francja ma jedne z najwyższych obciążeń podatkowych dla najbogatszych w Europie, co wywołuje zarówno krytykę, jak i pochwały za walkę z nierównościami.
Niemcy
W Niemczech funkcjonuje tzw. „Soli” (Solidaritätszuschlag), wprowadzony w 1991 roku jako tymczasowy podatek solidarnościowy na rzecz odbudowy Niemiec Wschodnich po zjednoczeniu. Początkowo wynosił 7,5% i był nakładany na podatek dochodowy oraz od zysków kapitałowych. Od 2021 roku większość obywateli została zwolniona z tego podatku, ale nadal obowiązuje on najbogatszych (około 10% podatników). Soli stał się symbolem solidarności narodowej, choć wywołuje kontrowersje ze względu na swoją długowieczność.
Stany Zjednoczone
W USA system podatkowy opiera się na progresywnym opodatkowaniu, a osoby z najwyższymi dochodami płacą do 37% federalnego podatku dochodowego. Dodatkowo wprowadzono Medicare Surtax (od 0,9% do 3,8%) dla osób o dochodach przekraczających 200 tys. USD rocznie (250 tys. USD dla małżeństw). Wpływy z tego podatku przeznaczane są na finansowanie systemu opieki zdrowotnej, ale w USA nie istnieje odrębny „podatek solidarnościowy”.
Szwecja
Szwecja słynie z wysokich podatków, ale zamiast wprowadzenia odrębnego podatku solidarnościowego, korzysta z bardzo wysokiej progresji podatkowej. Dochody są opodatkowane stawkami do 57% (łącznie z podatkami lokalnymi). Dochody te finansują szeroką gamę programów społecznych, w tym wsparcie dla osób z niepełnosprawnościami. Szwecja od szybko rozwijającego się kraju z niskimi podatkami dochodowymi stała się przez ostatnie dekady wolno rozwijającym się krajem z bardzo wysokimi podatkami.
Podsumowanie
Danina solidarnościowa w Polsce to przykład podatku celowego, który został wprowadzony w odpowiedzi na potrzeby społeczne. Choć spotkała się z mieszanymi reakcjami, jej głównym celem było wsparcie jednej z najbardziej potrzebujących grup społecznych – osób z niepełnosprawnościami.
Źródła prawne
- Ustawa z dnia 23 października 2018 r. o Solidarnościowym Funduszu Wsparcia Osób Niepełnosprawnych (Dz.U. 2018 poz. 2192).
- Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. 1991 nr 80 poz. 350, z późn. zm.).
Literatura uzupełniająca
- Ministerstwo Finansów, raporty dotyczące wpływów z daniny solidarnościowej.
- Analizy i opinie ekspertów podatkowych, dostępne w serwisach prawniczych takich jak LEX i Legalis.
